Rusya’ya AİHM’den devletlerarası mahkumiyet

Rusya’nın mahkumiyetine neden olan dava 2007 yılında Gürcistan tarafından AÄ°HM gündemine taşınmıştı. AÄ°HM, Rusya’nın, topraklarındaki kaçak Gürcü vatandaÅŸlarını kitlesel biçimde tutuklayıp sınır dışı etmesinin Avrupa Ä°nsan Hakları SözleÅŸmesi’ne aykırı olduÄŸuna hükmetti.

Gürcistan yönetimi, AÄ°HM önünde açtığı devletlerarası davada, Rusya Federasyonu’nu Eylül 2006-Ocak 2007 döneminde Rusya'da kaçak olarak yaÅŸayan binlerce Gürcü vatandaşını Avrupa Ä°nsan Hakları SözleÅŸmesi’ne aykırı biçimde topluca sınır dışı etmekle suçlamıştı. Gürcistan, AÄ°HM’ye sunduÄŸu belgelerde Eylül 2006-Ocak 2007 tarihleri arasında Rus mahkemelerinin 4 bin 600 Gürcü uyruklu hakkında sınır dışı edilme kararı aldığını, bunlardan 2 bin 300’ünün “zorla tutuklanıp sınır dışı edildiÄŸini” bildirmiÅŸti. Gürcü hükümeti, sınır dışı kararlarının 27 Eylül 2006 tarihinde Tiflis’te dört Rus subayın tutuklanmasına misilleme olarak gerçekleÅŸtiÄŸini belirtmiÅŸ, Rus okullarında Gürcü öÄŸrencileri ihbar uygulamasına gidildiÄŸi, sınır dışı edilen Gürcü vatandaÅŸlarına kötü muamelede bulunulduÄŸu ve sınır dışı kararlarına itiraz hakkının kullandırılmadığı tezlerini iÅŸlemiÅŸti.

'Yasadışı göçle mücadele' savunması

Rus hükümeti ise AÄ°HM önünde yaptığı savunmada Gürcü uyrukluların “misilleme” olarak sınır dışı edildikleri iddiasına karşı çıktı. Gürcülerin sınır dışı edilmesinin “yasadışı göçle mücadele” amaçlı olduÄŸunu savundu. Moskova, Gürcü hükümetinin sınır dışı edilen Gürcüler hakkında sunduÄŸu belgelere itiraz etmekle birlikte, “devlet sırrı” olduÄŸu gerekçesiyle bu konuda AÄ°HM’ye bilgi vermeyi reddetti. Rus yönetimi, okullarda Gürcü öÄŸrencilerin ihbar edilmesi iddiasına ise bu uygulamanın hükümetten gelen talimat üzerine deÄŸil, bazı okul yönetimlerinin kendi giriÅŸimleriyle alınmış kararlar olduÄŸu yanıtını verdi. Bu giriÅŸimlerde bulunan okul yöneticilerinin cezalandırıldığını kaydetti.

AÄ°HM dava kapsamında 2011 yılında Strasbourg’da 21 tanık dinledi. Bu tanıklardan 9’u Gürcü hükümeti, 10’u Rus hükümeti, 2’si ise AÄ°HM tarafından seçildi. Gürcü tanıklar, sokakta durdurulup yakalandıklarında kendilerine “Gürcü oldukları için sınır dışı edildiklerinin” belirtildiÄŸini, kimi zaman bir iki gün tutuklu kaldıktan sonra topluca mahkemelere götürülüp, 5 dakika süren duruÅŸmalar sonunda haklarında Rus topraklarında sınır dışı edilme kararı alındığını söyledi. Rus tanıklar ise sınır dışı edilen Gürcülerin Rus mahkemeleri önünde itiraz haklarının bulunduÄŸunu savunup, tutuklu kaldıkları hücrelerde kötü muamele gördüklerine dair iddiaları reddettiler.

Bilgi paylaşımını red AİHS'ye aykırı

Davayla ilgili kararını bugün açıklayan AÄ°HM, Rus hükümetinin sınır dışı edilen Gürcü uyruklular konusunda bilgi paylaÅŸmayı reddetmesini Avrupa Ä°nsan Hakları SözleÅŸmesi’nin 38’inci maddesine aykırı buldu. Bu madde, sözleÅŸmeye taraf devletleri, kendilerine karşı baÅŸvuruların etkin biçimde incelenmesi için AÄ°HM’ye “tüm kolaylığı saÄŸlama” zorunluluÄŸu getiriyor.

AÄ°HM, Gürcü uyrukluların kitlesel biçimde sınır dışı edilmelerini de Avrupa Ä°nsan Hakları SözleÅŸmesi’nin “yabancıların topluca sınır dışı edilmelerini” yasaklayan maddesine aykırı buldu. Mahkemenin gerekçeli kararında, “Devletler göç politikaları konusunda egemen olsalar da göçmen akımlarının yönetiminde karşılaşılan zorluklar, sözleÅŸmeden kaynaklanan yükümlülüklerine aykırı uygulamalarda bulunmalarını meÅŸru kılmaz” ifadelerine yer verildi.

'Keyfi tutuklama'

AÄ°HM, Gürcü uyrukluların “önceden planlanmış” olarak yakalanıp, sınır dışı edilmiÅŸ olmalarını da “keyfi tutuklama” olarak deÄŸerlendirdi ve Avrupa Ä°nsan Hakları SözleÅŸmesi’nin özgürlük ve güvenlik hakkıyla ilgili maddesine aykırı buldu. Strasbourg yargıçları, Gürcülerin sınır dışı edilmeden önce tutuldukları hücrelerde su, gıda ve hijyen olmamasını da “kötü muamele” olarak deÄŸerlendirdi. Rusya’nın cezaevi ve tutukluluk sisteminde “yapısal sorunlar” olduÄŸuna iÅŸaret etti. Mahkeme, sınır dışı edilen Gürcülerin Rus mahkemeleri önünde itiraz haklarının kısıtlandığı sonucuna da vardı.

AÄ°HM, Gürcü hükümetinin tazminat taleplerine bugünkü aÅŸamada yanıt vermeyeceÄŸini de belirtip, taraflardan 12 ay içinde bu konuda görüÅŸ belirtmelerini istedi.

AÄ°HM gündeminde Gürcistan tarafından Rusya’ya karşı ikinci bir devletlerarası dava baÅŸvurusu daha bulunuyor. Bu baÅŸvuru iki ülke arasında AÄŸustos 2008’de yaÅŸanan Güney Osetya ve Abhazya krizini kapsıyor.